امروزه اقتصاد چرخشی به یک اصطلاح رایج تبدیل شده است، اما این اصطلاح چه معنایی دارد و چگونه با نگهداری و تعمیرات ارتباط پیدا می‌کند؟ در این متن، به بررسی این مفهوم می‌پردازیم و توضیح می‌دهیم که چگونه نگهداری و تعمیرات می‌تواند به عنوان یک عامل کلیدی در دستیابی به استراتژی‌های چرخشی عمل کند.

ابتدا با تعریف اقتصاد چرخشی یا چرخش‌پذیری شروع می‌کنیم. اقتصاد چرخشی بر کاهش ضایعات و افزایش عمر محصولات، اجزا و مواد تمرکز دارد. این مفهوم در مقابل اقتصاد خطی قرار می‌گیرد که در آن مواد خام به محصولات تبدیل شده و پس از مصرف، دور ریخته می‌شوند. در یک اقتصاد چرخشی، محصولات، اجزا و مواد پس از پایان عمر خود یک یا چند چرخه عمر دیگر را تجربه می‌کنند. این رویکرد مبتنی بر دیدگاه اکوسیستمی است و تنها از طریق تلاش مشترک در کل زنجیره ارزش و در سطح جامعه محقق می‌شود. علاوه بر این، اقتصاد چرخشی راهی برای دستیابی به توسعه پایدار است که به تأمین نیازهای امروز بدون به خطر انداختن توانایی نسل‌های آینده برای تأمین نیازهای خود توجه دارد. بنابراین، نیازمند دیدگاهی است که هم به زمان حال و هم به آینده توجه داشته باشد. همه این دیدگاه‌ها در تعریف اقتصاد چرخشی که توسط Krichherr و همکاران (۲۰۱۷) ارائه شده، منعکس شده است.

نگهداری و تعمیرات نقشی اساسی در دستیابی به چرخش‌پذیری ایفا می‌کند.

"...یک سیستم اقتصادی که مفهوم 'پایان عمر' را با کاهش، استفاده مجدد، بازیافت و بازیابی مواد در فرآیندهای تولید، توزیع و مصرف جایگزین می‌کند. این سیستم در سطوح مختلف، از جمله سطح میکرو (محصولات، شرکت‌ها، مصرف‌کنندگان)، سطح مزو (پارک‌های صنعتی زیست‌محیطی) و سطح کلان (شهر، منطقه، کشور و فراتر از آن) عمل می‌کند و هدف آن دستیابی به توسعه پایدار است که همزمان کیفیت محیط زیست، رفاه اقتصادی و عدالت اجتماعی را برای نسل‌های کنونی و آینده فراهم می‌کند."


چگونه می‌توان چرخش‌پذیری یک شرکت یا یک ملت را ارزیابی کرد؟ برای کسب و کارها، ابتکار اهداف مبتنی بر علم (SBTi) امکان تعیین اهداف زیست‌محیطی را فراهم می‌کند که با توافق پاریس برای جلوگیری از افزایش دمای جهانی بیش از ۱.۵ درجه سانتیگراد سازگار هستند. هزاران کسب و کار شروع به استفاده از اهداف مبتنی بر علم کرده‌اند که هدف آن‌ها دستیابی به انتشار صفر خالص تا سال ۲۰۵۰ است. گزارش SBTi نشان می‌دهد که انتشار جهانی از انرژی و صنعت بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ بیش از ۳ درصد افزایش یافته است، اما انتشار در شرکت‌های SBTi در همان دوره ۲۵ درصد کاهش یافته است. چرخش‌پذیری یک جنبه کلیدی برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار، یا همان دستورکار ۲۰۳۰ است که در سال ۲۰۱۵ توسط سازمان ملل متحد به تصویب رسید. سطح تحقق این اهداف بین ۳۹ درصد تا ۸۷ درصد متغیر است، با فنلاند، سوئد و دانمارک به عنوان سه کشور برتر. اگر چرخش‌پذیری جهانی را از نظر استفاده از مواد اولیه اندازه‌گیری کنیم، روند ناامیدکننده‌ای مشاهده می‌شود. طبق "گزارش شکاف چرخش‌پذیری" که به تازگی منتشر شده، جهان تنها ۷.۵ درصد چرخشی است که در مقایسه با ۹.۱ درصد در سال ۲۰۱۸ و ۸.۶ درصد در سال ۲۰۲۰ کاهش یافته است.


این اطلاعات ممکن است ناامیدکننده به نظر برسد. اما از سوی دیگر، پتانسیل زیادی برای به‌کارگیری چرخش‌پذیری در تمام سطوح برای دستیابی به اهداف تعیین‌شده وجود دارد. چندین استراتژی چرخشی وجود دارند که می‌توانند برای کاهش استفاده از مواد اولیه و افزایش عمر محصولات، اجزا و مواد به کار گرفته شوند. مدل ۱۰R به طور معمول برای توصیف استراتژی‌های چرخشی از کم‌ترین چرخش‌پذیری تا بیشترین چرخش‌پذیری استفاده می‌شود (به شکل ۱ نگاه کنید). در پایین (R9 و R8)، استراتژی‌هایی برای بازیابی مقداری ارزش از مواد وجود دارند، مانند استفاده از ضایعات مواد بیولوژیکی به عنوان سوخت در کارخانه‌های گرمایشی یا ساخت کاغذ توالت از کتاب‌های اوراق‌شده. پنج استراتژی بعدی (R7-R3) با هدف افزایش عمر یک محصول است.


تغییر کاربری و بازسازی، استراتژی‌هایی برای دادن یک چرخه عمر جدید به محصول یا اجزای آن هستند، چه از طریق بازگرداندن یا تغییر عملکرد، در حالی که بازسازی، تعمیر و استفاده مجدد، استراتژی‌هایی هستند که هدف آن‌ها افزایش چرخه عمر و عملکرد موجود محصول است. یک اتوبوس مدرسه قدیمی، به عنوان مثال، می‌تواند در بازار دست دوم فروخته شود، تحت نگهداری و تعمیرات قرار گیرد، یا به یک خانه متحرک تغییر کاربری داده شود. سه استراتژی نهایی (R2-R0) هدفشان کاهش منابع در تولید و مصرف است.


کاهش منابع در تولید ممکن است به مصرف انرژی یا مواد اشاره کند، با افزایش دسترسی و نرخ کیفیت یا کاهش خسارت‌های عملکردی. کاهش منابع در مصرف ممکن است با ارائه یک محصول به عنوان یک سرویس یا ارائه عملکرد به جای یک محصول حاصل شود. دومی می‌تواند به عنوان مثال به صورت اجاره یا لیزینگ یک خودرو به جای خرید و مالکیت آن به عنوان یک مصرف‌کننده باشد، یا با ترتیب دادن نیاز به حمل و نقل به روش‌های دیگر مانند خدمات قطار یا اتوبوس.

نگهداری و تعمیرات نقشی اساسی در دستیابی به سطوح بالای چرخش‌پذیری دارد. بیایید با بررسی استراتژی‌های "بازاندیشی" و "کاهش" شروع کنیم. استراتژی‌های بازاندیشی به شرکت‌ها به عنوان ارائه‌دهندگان خدمات تکیه دارند نه تولیدکنندگان و فروشندگان محصولات. مالکیت محصولی که ارزش مشتری را ایجاد می‌کند توسط ارائه‌دهنده حفظ می‌شود، که از یک استراتژی مدیریت دارایی برای این محصولات بهره‌مند می‌شود. هر چه عمر دارایی که ارزش را ارائه می‌دهد بیشتر باشد، سود چرخه عمر بیشتری ممکن است به دست آید. از دیدگاه تولید، مشخص است که مدیریت دارایی کارآمد به شکل استراتژی‌های نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه تأثیر قابل توجهی بر فرآیندهای تولید از نظر دسترسی بیشتر، قابلیت اطمینان و خروجی با کیفیت دارد.


شکل 1. استراتژی‌های چرخشی و نقش نگهداری و تعمیرات به عنوان تسهیل‌کننده

در استراتژی استفاده مجدد، نگهداری و تعمیرات نقشی غیرمستقیم ایفا می‌کند. ایده اصلی این است که محصول در بازار دست دوم دوباره به فروش برسد. برای محصولاتی که در وضعیت نامناسبی هستند، نگهداری و تعمیرات به شکل تمیزکاری، تعمیر یا موارد مشابه ضروری است. این کار می‌تواند توسط فروشنده دست دوم یا توسط یک پیمانکار تخصصی ارائه‌دهنده خدمات نگهداری انجام شود. اگر نگهداری و تعمیرات قبل از فروش انجام نشود، مالک جدید ممکن است نیاز به خرید خدمات نگهداری و تعمیرات داشته باشد.

نگهداری و تعمیرات یک فعالیت مستقیم در تعمیر و بازسازی است. برای تحقق این استراتژی‌های چرخشی، خدمات نگهداری و تعمیرات به مالک محصول ارائه می‌شود. از این منظر، نگهداری و تعمیرات به جای یک استراتژی عملیاتی یک مدل کسب و کار است. در این زمینه، بازسازی همان نگهداری و تعمیرات در پایان عمر محصول است. می‌توان فرض کرد که محصول دچار یک نقص عملکردی جزئی یا کامل شده است و نگهداری و تعمیرات اصلاحی و پیشگیرانه لازم است. بنابراین نیاز به نگهداری و تعمیرات برای این محصول بیشتر از یک محصول نیازمند تعمیر است.



در نهایت، ما به استراتژی‌های بازسازی و تغییر کاربری می‌رسیم. تمیزکاری و تعمیر، یعنی فعالیت‌های معمول نگهداری و تعمیرات، زیر فعالیت‌های ضروری در فرآیند بازسازی یا تغییر کاربری هستند. بازسازی به عنوان "بازگرداندن یک محصول استفاده‌شده به حداقل عملکرد اصلی آن با ضمانتی که معادل یا بهتر از محصول تازه تولید شده است" تعریف می‌شود. اگر تعریف بازسازی را با دقت بررسی کنیم، آشکار است که نگهداری و تعمیرات نقش بیشتری ایفا می‌کند، زیرا بازسازی هدف آن بازگرداندن عملکرد یک محصول به حداقل عملکرد اصلی آن است. بر اساس این استدلال، بازسازی می‌تواند به عنوان یک فعالیت نگهداری و تعمیرات در مقیاس صنعتی در نظر گرفته شود.


در نتیجه، ما می‌بینیم که نگهداری و تعمیرات یک عامل حیاتی برای دستیابی به استراتژی‌های چرخشی هم در داخل شرکت و هم در کل چرخه عمر محصول است. نگهداری و تعمیرات امکان کاهش مواد خام اولیه را با کارآمدتر کردن محصولات و تولید فراهم می‌کند. همچنین عمر محصولات و اجزا را با تعمیر و بازسازی افزایش می‌دهد و ارزش مواد خام اولیه را با بازیافت و استفاده مجدد از محصولات حفظ می‌کند.

این نقش‌ها نباید به عنوان یک نیاز عملیاتی در یک سازمان در نظر گرفته شوند، بلکه به عنوان یک روش اصلی برای دستیابی به اهداف اقتصادی و زیست‌محیطی شرکت‌ها و ملت‌ها در نظر گرفته می‌شوند.

Powered by Froala Editor